Hart- en vaatziekten

Wat zijn hart- en vaatziekten

Hart- en vaatziekten is eigenlijk een verzamelnaam voor verschillende aandoeningen die te maken hebben met het hart en/of de bloedvaten. Er zijn in Nederland veel mensen die hiermee te maken hebben of krijgen. Om de verzamelnaam wat te verhelderen heeft het Radboud UMC een onderscheid gemaakt in vier soorten hart- en vaatziekten:

• Aandoeningen die ontstaan door problemen met de bloedtoevoer naar hart of hersenen, zoals hartkramp (angina pectoris), infarct of een beroerte (herseninfarct of hersenbloeding). Een slechte bloedtoevoer kan ontstaan door een aderverkalking, een trombose, een embolie of vaatkramp.
• Vaataandoeningen, zoals spataderen, etalagebenen en de ziekte van Raynaud
• Aangeboren hartziekten. Dit zijn aandoeningen waarbij tijdens de zwangerschap “foutjes” zijn ontstaan bij de aanleg van het hart en/of omringende bloedvaten
• Andere hart- en vaatziekten, zoals hartritmestoornissen, reumatische hartzieken en ontstekingen.

Zoals je leest zijn er enorm veel aandoeningen die vallen onder de verzamelnaam hart- en vaatziekten. Op deze site richten we ons vooral op de eerste en de grootste categorie: aandoeningen die ontstaan door problemen in de bloedtoevoer én op etalagebenen (in bovenstaand overzicht genoemd bij de vaataandoeningen). Dit omdat de oorzaak, de (voor-)klachten en de fysiotherapeutische behandeling grotendeels hetzelfde zijn.

Klachten

De oorzaak die ten grondslag liggen aan hart- en vaatziekten, zoals een hoog vetgehalte in je bloed, voel je niet. Het ontstaan van hart- en vaatziekten kan hierdoor jarenlang sluimerend verlopen. Soms zijn er duidelijke klachten waardoor je merkt dat er iets mis is, maar vaak blijft het ook onopgemerkt totdat er iets ernstigs gebeurt zoals een hartinfarct of hersenbloeding.

Een duidelijk waarschuwingsteken is bijvoorbeeld pijn op de borst (angina pectoris) en pijn in de kuiten na inspanning. Ook kan er sprake zijn van wat vagere klachten zoals moeheid, overmatig zweten of misselijkheid. Omdat er veel verschillende aandoeningen zijn, kunnen natuurlijk de klachten uiteenlopen. Klachten die kunnen duiden op hart- en vaatziekten zijn:

• Pijn op de borst, in de bovenbuik, kaak, nek, rug, schouderbladen of in de arm
• Vermoeidheid
• Kortademigheid
• Misselijkheid en duizeligheid
• Onrustig gevoel, angst en snelle ademhaling

Als je deze klachten ervaart, en je hebt het vermoeden dat dit aan de hand zou kunnen zijn, is het raadzaam om zo snel mogelijk contact op te nemen met de huisarts. Vooral bij vrouwen zijn de symptomen helemaal niet zo duidelijk en hierdoor wordt het vaak te laat gezien. Heb je dus vage klachten, twijfel je of maak je je zorgen, bespreek dit dan met de huisarts.

Oorzaken

Hart- en vaatziekten zijn aandoeningen waarbij vele factoren een rol spelen. De belangrijkste oorzaak is een ongezonde leefstijl. Dit speelt een grotere rol dan bijvoorbeeld erfelijke factoren. Met een ongezonde leefstijl wordt bedoeld: roken, het hebben van overgewicht, ongezond eten en te weinig bewegen. Het is belangrijk te beseffen dat hart- en vaatziekten chronische aandoeningen zijn. Het betekent vaak dat je voor de rest van je leven met deze aandoening of het gevaar hierop te maken hebt. Daarom is voorkomen beter dan genezen.

Een overzicht van de risicofactoren, naast leeftijd, geslacht en erfelijke aanleg zijn:

• Roken
• Hoge bloeddruk
• Cholesterol
• Diabetes (suikerziekte)
• Ongezonde voeding
• Overwicht
• Alcohol
• Langdurige stress

Daarnaast zijn er ook minder bekende en minder beïnvloedbare risicofactoren zoals de menopauze, pre-eclampsie (zwangerschapsvergiftiging) en reuma. Hier gaan we echter niet verder op in.

De belangrijkste fysiologische oorzaak van hart- en vaatziekten is een vaatvernauwing als gevolg van aderverkalking (artherosclerose). Deze naam is een beetje misleidend, want de aderverkalking komt niet door de afzet van kalk in de bloedvaten, maar door de afzet van vet. Wanneer er te veel vetdeeltjes in het bloed zitten kunnen die blijven plakken aan de binnenkant van de bloedvaten. Dit wordt dan plaque genoemd. Het hele proces kan al op jonge leeftijd beginnen en het kan jaren duren voordat je dit merkt. Problemen die kunnen ontstaan door een ophoping van vet (o.a. cholesterol en triglyceriden), zijn het daadwerkelijk dichtslibben van de bloedvaten, maar ook het verliezen van de elasticiteit van de bloedvaten. Het gevolg van aderverkalking is dat de bloedvaten onvoldoende zuurstof kunnen brengen naar de organen, spieren, hersenen of het hart (het hart is ook een spier met zijn eigen bloedtoevoer). Dit kan dus etalagebenen, angina pectoris, een hartinfarct of een herseninfarct (of bloeding) veroorzaken.

Zowel onvoldoende beweging, ongezonde voeding maar ook roken zorgt heeft invloed op aderverkalking. Nicotine is een stof die op zichzelf al vaatvernauwend werkt, maar het zorgt er ook voor dat de bloedvaten beschadigen en ruwer worden. Hierdoor blijven de vetten makkelijker plakken en verergert het de vernauwing. Daarnaast kunnen overmatig drinken en stress invloed hebben op de bloeddruk en hiermee op het krijgen van hart- en vaatziekten. Het is belangrijk te beseffen dat veel risicofactoren met elkaar in verbinding staan. Zo is stoppen met roken op zichzelf een goed idee om het risico op hart- en vaatziekten te verminderen, maar het verlaagt ook nog eens het cholesterolgehalte in het bloed.

Wat kun je zelf doen?

Behandeling vindt altijd plaats onder de hoede van de huisarts. De fysiotherapeut is vaak zijdelings betrokken. De eerste stap in de behandeling is het aanpassen van de leefstijl. Hier kun je zelf aan werken. Door te stoppen met roken, veel te bewegen (bekijk de Algemene beweegadviezen), gezond te eten en afvallen lukt het vaak om de klachten en gevolgen van hart- en vaatziekten beter onder controle te houden.

Stoppen met roken

• Roken is de belangrijkste risicofactor voor het krijgen van hart- en vaatziekten.
• Mensen die roken hebben een grote kans op het krijgen van hart- en vaatziekten. Stoffen in tabaksproducten vernauwen en beschadigen de bloedvaten. Dit leidt tot aderverkalking en verhoogt de bloeddruk. Ook verhoogt hierdoor het cholesterolgehalte in het bloed doordat de vetten makkelijker aan de wanden van de bloedvaten blijven plakken. Daarnaast vermindert het ook nog eens de werking van belangrijke medicijnen voor hart- en vaatziekten.

Zorg voor een gezond gewicht

• Als je een gezond gewicht hebt, heb je minder kans op de andere risicofactoren zoals een hoge bloeddruk, een hoog cholesterol en diabetes.
• Ook heb je bij overgewicht meer kans of vervetting rondom je organen (visceraal vet). Dit is een belangrijke risicofactor voor hart- en vaatziekten (ook voor slanke mensen!). Tevens gaan je organen minder goed werken wanneer er vervetting optreedt.

Beweeg voldoende

• Voldoende bewegen is belangrijk voor iedereen, maar extra belangrijk voor mensen met hart- en vaatziekten. Door de bewegen gaat het aantal goede vetten omhoog (HDL) en het aantal slechte vetten (LDL) omlaag. Ook verbetert dit de pompfunctie van het hart, het verlaagt de bloeddruk, je krijgt een betere longinhoud waardoor je langer kunt sporten en draagt het bij aan een gezond gewicht. Door te bewegen train je ook spierkracht, balans en reactievermogen.
• Houd je minimaal aan de beweegrichtlijn. Deze geeft aan dat je minimaal 2,5 uur per week matig intensief moeten bewegen om gezond te zijn, in combinatie met spier- en botversterkende oefeningen. Bij mensen met hart- en vaatziekten raden we aan om elke dag minimaal een half uur matig intensief te bewegen, inclusief de spier- en botversterkende oefeningen. Als je ouder bent dan 65 jaar raden we ook de balansoefeningen aan.
• Als fysiotherapeut kunnen wij helpen met het maken van een persoonlijk oefenschema.

Eet gezond (let op de vetten)

• Naast dat gezonde voeding helpt bij het houden of krijgen van een gezond gewicht, heeft het direct invloed op de bloeddruk en het aantal vetten in het bloed (cholesterolgehalte). Als we kijken naar de vetten, één van de belangrijkste risicofactoren voor het krijgen van hart- en vaatziekten, is het goed om te weten dat verzadigd vet slecht is en onverzadigd vet beter. Hoewel onverzadigd vet beter is dan verzadigd vet, bevat het ook veel calorieën waardoor je in gewicht kunt aankomen. Het is daarom belangrijk om niet méér vetten te eten, maar vooral de verzadigde vetten te vervangen voor onverzadigde vetten. Bak bijvoorbeeld je vlees in vloeibare bakproducten in plaats van roomboter. Maar eet ook eens wat vaker vis, hier zitten namelijk speciale vetten in die heel gezond zijn (omega-3-vetzuren). Op de site van het Voedingscentrum is veel informatie te vinden over gezond eten bij hart- en vaatziekten.

Vermijd overmatig alcoholgebruik

• Naast een heleboel andere klachten in andere organen, kun je door een te veel aan alcohol last krijgen van een verhoogde bloeddruk, hartritmestoornissen en een verzwakte hartspier.

Verminder langdurige stress

• Langdurige stress speelt een niet te onderschatten rol in het krijgen van hart- en vaatziekten. Hoe dat precies in zijn werk gaat, is nog niet helemaal bekend. Mogelijk heeft het te maken met het adrenalinegehalte in het bloed of een teveel aan ontstekingsfactoren. Wel weten we dat langdurige stress de bloeddruk verhoogt en dit is een risicofactoren voor het krijgen van hart- en vaatziekten.
• Tip: klik hier voor en leuke en handig e-learning over hoe om te gaan met stress bij hart- en vaatziekten en hoe dat nu allemaal werkt.